. Dit voorjaar heb ik voor enkele tientallen leden van de Wijnclub Abcoude een proeverij gegeven van Nederwijn. Deze vond plaats in het lokale café-restaurant De Eendracht en begon met een inleiding over de historie. De eerste eigentijdse Nederlandse wijngaard werd in 1967 aangelegd, als hobby, door Frits Bosch. Dit gebeurde op de Sint Pietersberg bij Maastricht; het domein heette Slavante (bestaat nog steeds, zie eerste foto). Bosch had zich laten inspireren door Jean Bellefroid, een Vlaming die tijdens te Tweede Wereldoorlog te werk was gesteld op een Weingut in het Moezel-dal, daar alle mogelijke technieken in de praktijd had geleerd, en begin jaren zestig bij Borgloon druivenstokken had geplant. Dankzij Bosch kwam ook fruitteler Hugo Hulst in contact met Bellefroid. Anno 1970 resulteerde dit in de creatie van een echt commerciële wijnbezitting, de Apostelhoeve, eveneens bij Maastricht, hoog boven de Jekervallei (zie foto). Heel geleidelijk, de werkelijke opkomst begon pas rond de laatste eeuwwisseling, is uit deze activiteiten een kleine, maar bloeiende wijnindustrie ontstaan. Momenteel telt ons land zo’n tweehonderd wijnbouwers, waarvan ongeveer de helft beschouwd kan worden als commercieel-professioneel. Het totale oppervlak aan wijngaarden bestrijkt zo’n 202 hectare en zal binnen een jaar doorgroeien naar 210. Hoe de Nederlandse wijnbouw er precies voorstaat, beschrijft de van oorsprong Griekse studente Marianna Markantoni in haar proefschrift Group Initiatives and Individual Winegrowers in the Netherlands. Zij maakte dit voor de Universiteit van Wageningen en won er de scriptieprijs mee van het Productschap Wijn. Niemand eerder bracht de productie van Nederwijn zo compleet in beeld. Het is verrassend om te lezen dat wijnbouw inmiddels in alle provincies beoefend wordt, tot in Groningen toe, en dat veruit de meeste wijngaarden zich niet in het zuiden bevinden, maar in Gelderland. Deze provincie telt er meer dan vijftig. Ondanks de recente groei en bloei is van grootschaligheid nog geen sprake. Markantoni inventariseerde alle wijngoederen, en ontdekte dat bijna de helft minder dan 0,2 hectare beslaat. Slechts een op de zeven domeinen telt 2 hectare of meer.   Dat er zo weinig grotere domeinen zijn, heeft mede te maken met de kosten. In de dissertatie wordt becijferd dat het beplanten en cultiveren van een 2 hectare grote wijngaard al gauw een investering vergt van 125.000 euro – nog zonder de prijs van de grond. Voorts zal een eigen kelder doorgaans een additionele 112.000 euro vergen. Zowel de kleinschaligheid als de kostenfactor hebben inmiddels tot samenwerkingsverbanden geleid. Een van de opmerkelijkste is dat van de Coöperatief Verenigde Achterhoekse Wijnbouwers waarbij inmiddels twaalf producenten zijn aangesloten, allen met een hectare of meer. Hun eerste gezamenlijke oogst was 2005. In datzelfde jaar werd te Groesbeek de Stichting Wijnbouwcentrum Nederland geboren, bestaande uit zes wijnbouwers. Alle druiven van dit verbond worden verwerkt op Wijnhoeve De Colonjes van initiatiefnemer Freek Verhoeven (die de grootste wijngaard ter plekke heeft). In Twente doet Hof van Twente iets dergelijks. Vorig jaar werden daar van vijftien verschillende druiventelers de wijnen vervaardigd, in de grote hal van Neerlands Wijnmakerij.Een andere associatie bestaat sinds 2003 in Noord-Holland, waar tien vooral kleinere producenten regelmatig overleggen. Ditzelfde geldt voor de uit 1987 daterende Limburgse Mergellandgroep waarbij 55 amateur-wijnbouwers zijn aangeslotem. Onder de grote rivieren heeft men als druivenrassen vaak voor bekende Franse en Duitse gekozen, terwijl erboven vooral betrekkelijk nieuwe kruisingen in zwang zijn, soorten die vroeger rijpen, bestand zijn tegen meeldauw en goed gedijen in een relatief koel klimaat. Het betreft onder andere de witte johanniter en solaris, alsmede de blauwe regent en diverse kruisingen met cabernet sauvignon (als pinotin en cabertin). Welnu, op de proeverij in Abcoude werden acht wijnen geschonken.

Müller-Thurgau 2009, Landgoed Overst Voerendaal  – van 1,5 ha; fris, wat bladgroen, wit fruit, mildheid, heel zuiver. Als enige beperkt te koop in supermarkten, zie www.wijnenvanplus.nl en de reportage verderop.

Auxerrois 2009, Apostelhoeve – van circa 8 ha; duidelijk zoetje, zachte zuren, sappig, heel aangenaam, zie www.apostelhoeve.nl.

Pinot Gris 2009, De Kleine Schorre – van 8,5 ha; bijna tintelend fris, heel klein beetje rokerig en vooral verleidelijk fruitig, heerlijk gewoon, zie de website www.dekleineschorre.nl.

Pinot Gris Barrique 2009, Apostelhoeve – doet niet onder voor een goede Pinot Gris uit de Elzas, wel iets lichter en minder zoet, met heel beheerst hout, kostelijk.

Johanniter Solaris 2009, Achterhoeks Goud – van 22,5 ha; opwekkend fris, schoon, tikje floraal, groen fruit, klein kruidje, fraai Rieslingachtig, zie de website www.achterhoeksewijnbouwers.nl.

Sueterie rosé 2009, Hof van Twente – van 5,5 ha; uit drie kruisingen gecreëerde wijn met flink wat sappig, rijp, enigszins mild rood fruit en een klein kruidje, zie www.twentewijn.nl.

Domein De Linie rood 2009 – van 1,5 ha (op de oogstfoto); de wijn bevat voornamelijk pinot noir en heeft een soepele, aangename smaak met zowel fruit als donkere tonen; doet vaag denken aan een lichte Merlot; zie www.delinie.nl.

Regent 2009, De Colonjes – van 5 ha; vol en vlezig, met beheerste houtonen, zwart fruit en wat laurier, een reuzegoede Regent, zie www.wijnhoevedecolonjes.nl.

Slotsom van de proefavond: steeds vaker mag Nederwijn.. er zijn.

. Een extraatje, een verrassing tijdens de wijnclubproeverij, was het optreden van dichter-fotograaf Albert Hoogendijk, die drie van zijn eigen gedichten voordroeg, waarvan er twee wijn als thema hadden. Wat Albert ook doet is het organiseren van poëziewandelingen door Amsterdam, enkele zondagen in het jaar. Zijn adres is dromenfabriek@gmail.com.

.  Inmiddels is de nieuwe oogst van Domein de Linie gearriveerd, een milieuvriendelijk bewerkte wijngaard in het Brabantse Made. Het was geen makkelijk jaar voor wijnbouwer Marius van Stokkom. Zelf zegt hij: “Doordat 2010 gekenmerkt werd door koude nachten is er minder appelzuur afgebroken, waardoor ik besloten heb om,  naast gebruikelijk bij de rode,  ook bij wit en rosé een tweede gisting toe te passen.’ Dit betreft de zogeheten appel-melkzure gisten waarbij het wat strengere appelzuur wordt omgezet naar het zachtere melkzuur. Vandaar dat Domein De Linie 2010 wit een relatief zachte smaak heeft, met rijp, sappig wit fruit en in de verte wat kruidigheid. De wijn werd uit diverse druivenrassen gecomponeerd. Domein De Linie 2010 rood heeft voornamelijk als basis pinot noir. Fris fruit van bessen, rode en zwarte vruchtjes plus een vleugje plantaardigheid typeren zijn aroma, terwijl zijn structuur elegant is. Zelf heb ik een lichte voorkeur voor de Domein De Linie 2010 rosé, ook weer van voornamelijk pinot noir. Deze droge wijn geurt en smaakt naar rijpe aardbeien, is aangenaam fris en biedt een hintje kruidigheid – echt prettig. Reken op respectievelijk €11,50, €12,50 en €10 per fles. Bestellen kan o.a. via www.delinie.nl.

. Onverwacht moest supermarktondernemer Ruud Verstegen beslissen of hij ook wijnbouwer wilde worden. In de gemeente Voerendaal (even westelijk van Heerlen) had zijn schoonvader een landgoed gecreëerd met niet alleen een hellingbos, fruitbomen en kalkgrasland, maar ook een kleine wijngaard. Het vroegtijdige overlijden van schoonpapa, in 2005, drie jaar na de eerste aanplant, stelde Verstegen voor de vraag ‘of we het moesten oppakken en afmaken’. Dat hij concludeerde om door te gaan had vooral te maken dat hij de wijnbouw als een soort hobby zag ‘waarmee ik lekker buiten bezig kon zijn en even ontsnappen aan de drukte en de stress van de supermarkt; bovendien is mijn vakgebied van oorsprong groente en fruit, al vanaf mij tiende jaar eigenlijk, ook wat betreft de teelt.’ Keldermaterieel was er nog niet, maar werd een jaar later aangeschaft en geplaatst in een gehuurde loods waar waar de gistingstemperatuur kan worden gereguleerd.Dezelfde Duitse deskundige die schoonvader had geadviseerd bleef bij de wijngaard betrokken, terwijl voor de eerste commerciële oogst – slechts 1400 flesen – en de daarop volgende een keldermeester uit het Duitse Moezel-dal werd aangetrokken. Grondonderzoek destijds had al aangetoond dat de bodem, een combinatie van mergel en löss, ideaal zou zijn voor het telen van wijndruiven, terwijl in het lage dal waarin ze groeien een vaak voorkomende wind een teveel aan vocht zou doen verdwijnen.  Tegenwoordig worden van de 1,5 hectare zo’n 13.000 flessen geproduceerd. Deze dragen de naam Landgoed Overst Voerendaal en werden naar hun druivenras genoemd; zeven soorten in totaal. Wat aanplant betreft is auxerrois nummer één, ‘een druif die het in Zuid-Limburg bovenmatig goed doet’. De Auxerrois 2009 doet vanwege het sappige, peerachtig fruit en snufje kruiden sterk denken aan een goede Pinot Blanc. Prijs €7,99, net als de overige soorten die worden genoemd. Anders van aard is de bijna tintelfrisse, eveneens zeer zuivere, enigszins milde Müller-Thurgau 2009 die hints heeft van bladgroen en frisse, groene vruchten.   Een beslist aardige rode wijn is de vrij vlezige Dornfelder 2009 met in zijn aroma hints van zwarte vruchten en vaag wat drop. Dankzij dit soort wijnen werd Ruud Verstegen (1972), die zijn drie winkels inmiddels heeft verkocht, uitgeroepen tot wijnbouwer van het jaar in zowel Nederlands als Belgisch Limburg. Het bevalt hem ook zeer in de wijnwereld ‘die veel gemoedelijker is dan die van de supermarkt en heel plezierig is om in te vertoeven’. Voornoemde wijnen zijn beperkt te koop bij Plus, www.wijnenvanplus.nl.

 

. Voor Elvis Presley is de maand mei altijd bijzonder geweest. Op 1 mei 1967 trouwde hij met Priscilla Beaulieu, op 12 mei 1960 heette Frank Sinatra hem via een nationale tv-show welkom terug uit militaire dienst en op 13 mei 1957 begon hij met de opnamen van de legendarische film Jailhouse rock. Welnu, in mei 2011 verscheen The King of Rock & Roll in Nederland – via naar hem genoemde wijnen. Het concept daarvoor werd zes jaar geleden bedacht in Zweden, waar de Elvis-wijnen ook eerder verkrijgbaar waren dan in Amerika. Ze dragen namen die refereren aan songs en films, terwijl The King uiteraard op het etiket wordt afgebeeld. Hun herkomst is Californië, waar ze gemaakt worden door Delicato. Voor het gros van de wijnen gebruikt deze grote producent druiven uit Lodi; alleen voor de Riesling komen ze uit het Monterey. Nieuwsgierig heb ik de vier hier beschikbare soorten geproefd. De Blue Suede Chardonnay 2008 biedt enige rijpheid, een beetje hout, vanille, rokerigheid en wat milde citrus. In de Blue Hawaii Riesling 2009 krijgen frisse zuren tegenspel van wat restsuiker, terwijl ook wit en citrusfruit aanwezig is. The King Cabernet Sauvignon 2008 smaakt vooral  stevig, sappig en bessig. Terwijl de Jailhouse Rock Merlot 2008 tegelijk vrij vol en sappig is, met elementen van rijpe zwarte vruchten, kruidig hout en wat laurier. Voor alle wijnen geldt dat hun kwaliteit gewoon correct is. Met de €13 à €14 die ze per fles kosten, betaal je dus duidelijk flink wat voor Elvis’ foto en naam. Het zijn echte fanwijnen – en natuurlijk erg leuke, opvallende cadeaus. Verkoopadressen via ed.geurts@finedrinks.nl.

. Wat ontbreekt bij de Elvis-wijnen is er een getiteld Hound Dog. Best begrijpelijk. De band tussen hond en wijn bestaat echter wel in ander verband. Namelijk via Wine Dogs. Dat zijn in Amerika uitgegeven boeken waarin foto’s en beschrijvingen staan van trouwe, blaffende viervoeters die rondwandelen op wijndomeinen. Met de titel Wine Dogs  zijn inmiddels twee Amerikaanse edities, twee Australische, een Nieuw-Zeelandse en een Italiaanse verschenen, plus een paar kalenders. Het aantal pagina’s varieert van 200 tot 560. Het wachten is uiteraard op Wine Cats, zoniet… Wine People. Meer info op www.winedogs.com.

 

 

Wie uit het wijnvak deze maand haar favoriete wijn-spijscombinatie onthult, is Miriam Leijen. Sinds drie jaar is zij inkoopster voor DekaMarkt en DekaWijnmarkt, en daarbij  mmoeder van twee kinderen. ‘Zoeken naar de balans is dus een permanent onderdeel van mijn leven, en dan bedoel ik niet alleen in het dagelijks bestaan, maar ook in de wijn’, zo stelt Miriam. ‘Betaalbaar is een zeer belangrijk woord als het gaat om de wensen van onze klanten. En tot mijn plezier lukt het telkens weer om daar spannende vineuze antwoorden op te geven.’ Over haar lievelingscombinaties vertelt ze het volgende. Onze Pignoletto, een simpele frizzante van Cesari uit Emilia-Romagna, vind ik een onverwacht aperitief, lekker bij hapjes, onder de parasol. Als het dan serieuzer wordt, kies ik de Saint-Romain Blanc Le Jarron van Latour. Die zou ik bij coquilles geven, met vanillesaus, of met de fantastische handgehengelde Noordzeekabeljauw die we bij DekaMarkt verkopen. Daarbij dan een saus met die wijn erin en wat room. En als garnituur verse doperwtjes! Toe maak je me helemaal gelukkig met een glaasje Sauternes, zoals onze Château Rabaud-Promis 2001. Gewoon met een puntje kruimeltaart, of met wat blauwe kaas, of desnoods zomaar. Tja, allemaal wit, hè? Opvallend. Daar moet ik eens wat aan doen…

 

 

  . Het kronkelige dal van de Duitse Moezel is een van ’s werelds mooiste wijngebieden, dankzij steile wijngaarden, fraaie vergezichten en sfeerrijke dorpen. Meer dan 250 kilometer slingert de Moezel zich van de Luxemburgse grens naar zijn eindbestemming, de Rijn bij Koblenz. De glinsterende stroom ligt gevat tussen het leisteengebergte van de Eifel en de uitlopers van de Hunsrück; langs zijn hellingen vindt al sinds mensenheugenis wijnbouw plaats. Zo schreef de Romeinse dichter Ausonius in zijn Mosella over ‘hoogten bekroond met groen van wijngaarden’.  Het is gewoon feest om het rivierdal te volgen. Want bocht na bocht zie je spectaculair oprijzende wijngaarden, vooral in het centrale deel van de vallei, tussen Trittenheim en Traben-Trarbach. Ook de dorpen zijn soms beeldschoon. Bernkastel bijvoorbeeld zou als model kunnen hebben gediend voor de tekeningen van Anton Pieck. En langs de oever van het stille Wehlen staan statige herenhuizen met uitzicht op een door druivenstokken omgeven zonnewijzer aan de overkant. Uiteraard vind je overal verwijzingen naar wijn, wijnkelders en wijnfeesten, terwijl ook de wijnhistorie zichtbaar is.   Ze heeft men langs de doorgaande straat van Neumagen een replica geplaatst van een gebeeldhouwd wijnschip uit de Romeinse tijd. De grote wijnspecialiteit is Riesling, waarvan de wijnen net zo mooi kunnen zijn als de streek waar ze werden geboren. Mits de gelijknamige druif met veel zorg werd gecultiveerd. Terecht zei een wijnbouwer:’De riesling is een genadeloze druif. Als hij niet groeit op de juiste grond, als je er te veel van oogst per hectare, en als hij niet optimaal rijp is, dan krijg je een saaie, vlakke, vaak zelfs slechte wijn. En geloof me, als een Riesling slecht is, is hij écht slecht.’  Het karakter van een goede Riesling uit Mosel wordt eveneens geschetst. ‘Onze wijnen stampen niet op je tong, maar dansen erop, als ballerina’s. Omdat ze zo licht zijn kun je er ook probleemloos het nodige van drinken’. Enfin, pure, heel kenmerkende, dus kostelijke Rieslings worden o.a. vervaardigd door de Gutsverwaltung Stiftungsweingut, het eigen domein van het grote huis Franz Wilhelm Langguth Erben. De frappant frisse, lichte, naar groen fruit smakende Riesling Hochgewächs trocken 2010 vormt een vief aperitief. Richtprijs €9,95. De frisse zuren van de Trabener Würzgarten Riesling Kabinett 2009 krijgen vrolijk tegenspel van een klein zoetje en wit fruit (perzik, peer) plus een hint van specerijen, terwijl het alcoholgehalte slechts 8 procent bedraagt. ’t Is een ideale Mosel voor een mooie zomeravond – of voor Aziatische gerechten. Richtprijs €11,95 per fles. Hetzelfde wordt gevraagd voor die iets vollere, tikje kruidiger, fraai nablijvende Erdener Treppchen Riesling feinherb 2009. Het geheel wordt zowel iets voller als milder met de Waldracher Laurentiusberg Riesling Spätlese feinherb 2009 die €13,95 kost. Nog weer zoeter, maar tegelijk verkwikkend fris smaakt de lenteachtig lichte (slechts 7 procent alcohol) Trabener Würzgarten Riesling Auslese 2009 die gewoonlijk op €16,95 is geprijsd. Verkoopadressen via info@poot.nl.

 

reisreportage1

. ‘Het is hier la dolce vita’ zegt de representant van de coöperatie Provins, Zwitserlands grootste wijnproducent. We begrijpen wat hij bedoelt. Want hier in Sion, de hoofdstad van het zuidelijke wijngebied Valais, leeft men met Mediterrane flair. De terrassen zitten bomvol, en op heel wat tafels staan glazen witte wijn. Dat is zonder uitzondering Fendant, de grote streekspecialiteit. De doorsnee-Fendant heeft een vriendelijk droge smaak, met zachte zuren dus, een smaak  waarin meestal ook fruit van peer, perzik en andere sappige vruchten fraai gevangen zit.
Er bestaan eveneens Fendants met wat meer dimensie, als de Saint-Léonard Maître de Chais van Provins. Deze milde, verleidelijke wijn wordt geschonken in Château de Villa, een gezellig restaurant – voorzien van ook weer terrassen – met erbij een wijnproeflokaal, een wijnwinkel en een wijnmuseum. Het ligt op een kwartier rijden van Sion, in het zonnigste stadje van Valais, Sierre. Bij de Fendant wordt raclette gegeten, in vijf rondes van vijf verschillende regionale kazen. Raclettebereider ofwel racleur Alex serveert de warme gesmolten kazen in de volgorde van mild naar geprononceerd, met als garnituur de traditionele aardappeltjes in de schil, augurkjes en uien. De combinatie van wijn en spijs is perfect; we genieten met volle teugen – letterlijk.
De druif voor Fendant is chasselas. In Frankrijk zie je hem zelden en haalt men er de schouders over op. Er groeit wat in de wijngebieden Savoie, Pouilly-sur-Loire en Elzas, maar doorgaans wordt chasselas vooral beschouwd als tafeldruif. ‘Het is ook geen echt nobele variëteit’, stelt Gérald Carrupt, technisch directeur van Provins, ‘eerder neutraal dan aromatisch’. Hoofdwijnmaker Luc Sermier knikt bevestigend en voegt toe:’Bovendien moet chasselas in de kelder met véél zorg worden behandeld. Als je bij zijn bereiding ook maar één foutje maakt, wordt dat onmiddellijk afgestraft. Deze druif geeft geen enkel pardon.’ Hoe het dan toch lukt om er in Valais wijnen te maken met veel smaak, wordt door Gérald onthuld. “Dat heeft te maken met onze grond. Die geeft de wijnen hun speciale karakter. Je kunt bijna stellen dat de bodem onze Fendants in meer of mindere mate mineraliseert.’ De bodem bestaat, zo leren we, vaak uit granietresten en leisteenschilfers, terwijl ook mergel en zandsteen voorkomen. Niet alleen de grond waarop chasselas in dit deel van Zwitserland groeit is speciaal, ook het terrein.   De meeste wijngaarden liggen namelijk als terrassen  tegen de noordhellingen van het Rhône-dal, de vallei waaraan Valais zijn naam ontleent. De terrassen met druivenstokken vormen een mozaïek van doorgaans kleine percelen, want de ongeveer 5200 hectare van het wijngebied Valais behoren aan maar liefst 22.000 eigenaren. De meesten daarvan hebben dan ook nog een versnipperd bezit, en dus diverse lapjes grond. Het gesteente van de terrassen zamelt de zonnewarmte van overdag op om deze in de koele nachten weer uit te stralen. De druiven rijpen daardoor optimaal. Gedurende de dag kan het trouwens knap warm worden in de wijngaarden. Boven Sion, tussen de twee heuveltoppen met daarop kastelen, ligt een kleine, beschutte akker (zie de foto onder) waar zomertemperaturen van 40 tot 45 graden gemeten zijn.  Behalve goede grond, goed terrein en een goed klimaat heb je voor het cultiveren van goede chasselasdruiven ook zelfbeheersing nodig. Want het is een vigoreuze variëteit die streng moet worden gesnoeid. Als dat niet gebeurt kan hij massale hoeveelheden wijn per hectare geven, tot meer dan 200 hectoliter – bijna het drievoudige van wat wenselijk is. Keldermeester Luc Sermier nog een klein geheim. Omdat de chasselas van huisuit en bescheiden frisheid bezit, krijgen de Fendants van Provins gewoonlijk een heel klein beetje koolzuur mee. Dit geeft een minuscule tinteling op de tong, vitaliseert de zuren – en maakt ze als terraswijnen extra aantrekkelijk.    Ter plekke is Fendant zo geliefd dat er weinig overschiet voor export. Toch kun je hier enkele fraaie Fendants kopen, bijvoorbeeld de Provins Premium 2009. Een wijn met lekker veel sappig fruit in zijn aroma – appel, peer, perzik – zachte zuren en een mespuntje kruiden. Heerlijk bij niet alleen zoetwatervis, hartige taarten en rauwe ham, maar uiteraard ook bij de typisch Zwitserse specialiteiten raclette en kaasfondue. Deze Fendant is voor €9,99 te vinden in 240 grotere Gall & Gall winkels, www.gall.nl. Ook op Nederlandse terrassen valt dus te genieten van de terraswijn Fendant.

 

. Bloemen van de uitgever, een fles bubbelwijn spontaan geopend. Dat gebeurde na vernomen te hebben dat mijn recentste boek, De Duizend van Duijker, als tweede beste wijnliteratuuruitgave ter wereld was bekroond.

 

De afsluiting bestaat ook deze maand uit een bijzonder wijnetiket van verzamelaar Bert Wentzel. Zelf licht hij het als volgt toe. ‘De Russische astronaut Yuri Gagarin was op 12 april 1961 de eerste mens die in de ruimte werd gelanceerd. In 1968 verongelukte deze Held van de Sovjet Unie tijdens een vlucht met een MIG-straaljager en zijn as werd in de muur van het Kremlin gemetseld. Een wijn ter nagedachtenis aan Gagarin werd gemaakt door de wijncoöperatie van Saint Gilles in het Franse wijnbouwgebied Costières de Nîmes – toen nog behorend bij de Languedoc, maar sinds enkele jaren ondergebracht binnen het grotere geheel van de wijnstreek Rhône.’

 

 

 

*

Disclaimer. Alle afgebeelde foto’s op deze website zijn afkomstig van de auteur zelf of werden rechtenvrij c.q. met toestemming verkregen van wijnproducenten, wijnorganisaties, wijnhandelaren, promotiebureaus, streek- en landenorganisaties, toeristenbureaus en andere betrokkenen.