SOUTH DAKOTA

. Waarmee ik de staat South Dakota tot voor kort associeerde? Met alleen eindeloze prairies en immense maïsvelden. Plus Mount Rushmore, de berg waarin beeltenissen van vier Amerikaanse presidenten werden uitgehouwen en die gebruikt werd als spectaculair decor voor Hitchcocks North by Northwest. In werkelijkheid echter is South Dakota – 4,8 keer Nederland met slechts 770.000 inwoners – een schatkamer vol visuele en andere verrassingen.  Er wordt zelfs wijn gemaakt, van zo’n 200 hectare. De beste plek om een bezoek te beginnen is Rapid City, een leuk provinciestadje in het zuidwesten. Vanuit Amsterdam en via Minneapolis vlieg je er binnen een dag naartoe, met Delta. De geschiedenis van South Dakota komt tot leven in het plaatselijke Journey Museum, even buiten downtown Rapid City.  Je bezoek begint daar met een veertien minuten durende film die duidelijk maakt dat  ver voor de mens allerlei dinosaurussen (zie foto) en mammoets de staat bevolkten. En dat de nabije Black Hills door de Indianen als magisch worden beschouwd, De expositie wordt gevormd door alle mogelijke voorwerpen uit vervlogen tijden, zowel van Indianen als van kolonisten (waarvan er vele naar Deadwood trokken tijdens een gold rush). In Rapid City’s gezellige, kleine stadscentrum, dat op een dozijn straathoeken 42 standbeelden van Amerikaanse presidenten heeft staan,  werd een prachtige collectie traditionele ambachtskunst van Indianen bijeengebracht in de Prairie Edge Trading Co. & Galleries (foto binnen)  terwijl een paar huizenblokken verder progressieve kunstuitingen te zien zijn in de zalen van het Dahl Art Center. Je vindt er ook een cyclorama, een zaalomvattende muurschildering die de geschiedenis van Amerika verbeeldt. Een leuk lunchadres is het in 2012 geopende Manchego, waar je o.a. getoast stokbrood met superieure Spaanse olijfolie en dito ham kunt bestellen (€8), alsmede een glas Chileense Sauvignon Blanc van La Joya ($5,25).  Logeren ter plekke kan prettig in het zeer grote motel Best Western Ramkota, langs de I-90 en op enkele minuten rijden van het centrum.  De kamers zijn comfortabel, de service is vriendelijk, er is een waterpark (binnen) voor kinderen en in restaurant Minervas kun je gewoon goed  eten, bijvoorbeeld gegrilde grote garnalen in een glazuur van kokos en zoete chili, of entrecôte. Website www.rapidcity.bwramkota.com. Een aantal attracties van Rapid City ligt een stuk buiten de stad, zoals Bear Country USA,  een heuvelig park waar beren vrij rondlopen. Je rijdt er met je auto doorheen, stapvoets, meestal in een file (begin of eind van de dag zijn de beste tijden). Vanuit Rapid City is het in zuidwestelijke richting slechts 40 kilometer naar Mount Rushmore. In deze bij het vakantiedorp Keystone staande berg van graniet. hebben eerst vader en later zoon Borglum de hoofden van vier voormalige Amerikaanse staatshoofden gebeeldhouwd. Van links naar rechts zijn dat George Washington, Thomas Jefferson, Theodore Roosevelt en Abraham Lincoln. Het monument reikt tot 1700 meter – je ziet het dus van aanzienlijke afstand – en de koppen zijn 18 meter hoog.  Kan het groter, indrukwekkender? Jazeker, een half uur verder westelijk, via een mooie berg- en bosroute. Want te midden van de Black Hills is daar het Crazy Horse Memorial in wording, als deel van een berg en ’s werelds grootste sculptuur.  Die mede vorm krijgt met behulp van dynamiet. Reeds gereed is het hoofd van de Indiaanse strijder Crazy Horse (22 verdiepingen hoog) en aan zijn briesende paard wordt nog hard gewerkt. In het enorme bezoekerscentrum met zijn filmzaal, Indianenmuseum, winkels, historische expositie en restaurants staat een model van het uiteindelijke kunstwerk – waaraan sinds 1948 door de familie Ziolkowski wordt gewerkt. Niet ver noordelijk, we zijn en blijven voorlopig in de Black Hills, ligt het gezellige dorp  Hill City, dat veel toeristen trekt. In de hoofdstraat vind je dus veel souvenirwinkels, maar ook de schitterende Warrior’s Work & Ben West Gallery, waar eigentijdse kunst, veelal van Indianen, wordt geëxposeerd. En even verderop is het lekker dineren bij Desperado’s. Geroosterd buffelgehakt in stevig gerookte bacon bijvoorbeeld (€13,99) met de vlezige, kruidig fruitige Fat Bastard, een Pays d’Oc (fles €18,66). Overigens is dit restaurant gevestigd in het oudste uit boomstammen gebouwde zakenpand van South Dakota; het dateert uit 1885. Wat Hill City  ook bijzonder maakt zijn drie nabije wijnbedrijven. In het eerste, de aantrekkelijk vormgegeven Stone Faces Winery ontmoeten toevallig de eigenaar Eldon Nygaard (foto). Toevallig omdat hij helemaal aan het andere eind van de staat woont, op zes uur rijden in de universiteitsstad Vermillion, en daar óók een wijnbedrijf heeft, Valiant Vineyards – het oudste van de staat en in 1993 begonnen .Eldon, een voormalige militaire helikopterpiloot en tegenwoordig staatssenator, startte met de valiantdruif, een Frans-Amerikaanse hybride ‘waarmee we veel moesten doen om iets drinkbaar te krijgen vanwege zijn foxy karakter’.  Vandaar dat sindsdien werd overgeschakeld op betere variëteiten die bovendien winterhard zijn. Geen overbodigheid in een staat waar het á winters min 26 graden Celsius (‘een voor ons zachte winter’) tot  min 42 graden pleegt te worden.  Diverse van deze resistente rassen werden ontwikkeld door de University of Minnesota, in de oostelijke buurstaat dus, waaronder de blauwe marquette (‘veelbelovend’) en rassen die teler Elmer Swenson in Wisconsin ontwikkelde, al dan niet samen met de voornoemde universiteit. Zoals de witte, rieslingachtige edelweiss en la crosse, net als de kay gray die compacte trossen heeft, alsmede de blauwe st. croix.  Eldon groeit ook een wilde Amerikaanse soort, vitis riparia, Zijn Valiant Wild Grape 2006 is daarvan afkomstig, een wat boerse, dierlijke en donker smakende wijn die ook roosteraroma’s heeft. Heel apart – en gelijkenis vertonend met de Norton uit o.a. Missouri. De Valiant Wild Grape ‘Port’ 2002  heeft als basis dezelfde druif en biedt een zeer rijpe, niet al te zoete smaak. Beide wijnbedrijven, Valiant en Stone Faces  – jaarproductie 25.000 dozen – hebben het meeste succes met zoete wijnen (‘ik heb er jarenlang tegen gevochten, maar de schoorsteen moet roken’), waarvan er flink wat van andere vruchten dan druiven worden gemaakt.  Dit geldt ook in sterke mate voor de populaire, door de oorspronkelijk Tsjecho-Slowakische familie Vojta gestichte Prairie Berry Winery die even verderop drommen bezoekers trekt, vooral in het weekend. Soms staat men daar twee rijen dik wijn te proeven. De grote specialiteit, en misschien wel de beste wijn, is daar de Red Ass Rhubarb. Inderdaad, een wijn van…rabarber. Met wat framboos en slechts 10 procent alcohol. Best lekker eigenlijk, met het frisse van de rabarber en het duidelijk aanwezige rode fruit van de frambozen (flesprijs €20,50). Lokale wijnleverancier nummer drie, gesitueerd tuisen beide andere, is de Naked Grape Winery. Die zijn druiven vrijwel uitsluitend betrekt uit Oregon, waar ze ook worden gemaakt, Californië en de staat Washington. In het proeflokaal blijkt dat Naked Grape voor een speciale, zeg maar sexy aanpak heeft gekozen. We zien wijnen met namen als Dry Foreplay en Penetration, terwijl de luchtig geklede eigenares Kim Livingston haar geproefd hebbende gasten bij herhaling toeroept ’How was your climax?’. Hill City zelf heeft nog een andere attractie, een stoomtrein, de 1880 train, waarmee ritten naar en van Keystone kunnen worden gemaakt, vanuit een aardig spoormuseum. Half september rijdt er zelfs tijdelijk een wine train, met aan boord een eenvoudige maaltijd en enkele wijnen van de plaatselijke producent Prairie Berry. We gaan terug de heuvels in, over de zogeheten Needles Highway, in zuidoostelijke richting. Het is een prachtige weg, genoemd naar de spitse rotsen die erlangs liggen. Soms doen ze denken aan de Sagrada Familia basiliek van Barcelona. Er is volop aanleiding om onderweg vaak te stoppen en te genieten van het steeds wisselend uitzicht. De bestemming is het imposante Custer State Park dat ruim 28.000 hectare bestrijkt (foto rechts beneden) en waar o.a. grote kuddes bizons grazen, terwijl je ook antilopen en andere dieren in het wild kunt zien, vooral aan weerszijden van de lange, lange  wildlife loop road. Bijna naadloos gaat dit park over in het Wind Cave National Park, dat enerzijds bestaat uit ongerepte prairies en pijnbossen, anderzijds uit een van de langste grotten ter wereld. Verder zuidelijk ligt het charmante dorp Hot Springs. Veel gebouwen daar, vooral die langs een slingerend riviertje, ogen statig en zijn van zandsteen. Samen vormen ze een National Historic District. De plaatselijke geschiedenis komt tot leven in het  op een heuveltop tronende Pioneer Museum en op de Mammoth Site. Dit is een overdekte plek waar sinds 1975 heel geduldig de beenderen van mammoets worden opgegraven. Alle bezoekers krijgen een buitengewoon informatieve rondleiding langs en over de de locatie, terwijl er ook een boeiende, permanente tentoonstelling is over de gigantische. viervoeters die er ooit rondliepen. Betaalbaar en prettig overnachten kan in de keurige, comfortabele Budget Host Hills Inn, die gastvrij geleid wordt door de van oorsprong  Poolse uitbater Wally Chacro,  www.budgethosthillsinn.com. Naast het motel ligt een midgtetgolfbaan heeft, even verderop vind je een stil wandelpad langs de groene oever van het plaatselijke riviertje en in een nabije supermarkt zagen we een verbazend grote selectie van South Dakota wijnen. Dan naar Deadwood, anderhalf uur noordelijker. Het voormalige goudzoekersstadje (waarnaar een tv-serie werd genoemd) dat eind 19e eeuw geheel afbrandde (toen er alleen nog houten panden stonden), met steen werd  herbouwd  en zichzelf van faillissement  redde door in 1991 gokken toe te staan. Vandaar dat je er 85 saloons aantreft met trekautomaten, roulettes en kaarttafels. Een van die gokpaleizen behoort aan de filmster Kevin Costner, woonachtig in de buurt. Het heet Midnight Star en vooral in het eetcafé op de bovenste etage vind je kostuums en andere memorabilia uit Kevins films. De leukste manier om Deadwood te verkennen is via de Alikali Ike bustoer (vertrek halverwege de hoofdstraat). Dit dankzij het vrolijke enthousiaste commentaar van eigenaar/chauffeur Mike die continue anekdotes vertelt. En ook stelde:’Some of these buildings are like humans, they look much better from the front than from the back.’ Belangrijk onderdeel van de rondrit is een bezoek aan het kerkhof op de heuvel, waar o.m. Will Bill Hickok en Calamity Jane begraven liggen, twee kleurrijke karakters. Will Bill pokerde in Deadwood vaak zestien uur per dag en werd ook tijdens het kaarten doodgeschoten (hij was 39), terwijl hij net een prachtige hand kaarten had – die sindsdien dead man’s hand wordt genoemd. In de historische Saloon No. 10 wordt deze gebeurtenis dagelijks enkele malen nagespeeld (gratis toegang), terwijl aan de overkant, in het openluchtcafé Stockade, de country- en cowboyzanger Yancey de Veer vrijwel dagelijks zingt van half twaalf ‘s ochtends tot een uur of tien ’s avonds. En ook grappen maakt, steeds schuinere naarmate de tijd verloopt. Lokale historie kun je beleven in het Historic Adams House. Zowaar, wijn  proeven is eveneens mogelijk. Aan het begin van de hoofdstraat, in  het kleine proeflokaal van de Belle Joli Winery. Mede-eigenaresse Choi Jackson (foto), getrouwd met oenoloog Matthew Jackson, schonk ons o.a. een aardige Frontenac rosé, licht parelend, halfzoet en met een aangenaam aroma van kersen. De witte Dakota Breeze smaakte tamelijk stevig, met wat wit fruit, licht fruitig. Regionale frontenac gris werd hiervoor gemengd met elders gekocht chenin blanc. De Belle Joli wijngaard ligt bij het noordelijker Belle Fourche en is met zijn 10 hectare – op voornamelijk vlak, geïrrigeerd terrein – de grootste  van de staat (foto boven). Ons plezierige logeeradres in Deadwood was het Celebrity Hotel, niet het hoofdgebouw met zijn gokapparaten in de hoofdstraat, maar de dependance Branche House met ruime kamers en een parkeerplaats, aan de overkant van de doorgaande dorpsweg, enkele minuten lopen. Website www.celebritycasinos.com. Tot tevredenheid hebben we zowel geluncht als gedineerd in de Deadwood Social Club (zie de rubriek Aanbevolen restaurants). In de nabijheid van Deadwood, richting  Spearfish, loopt Spearfish Canyon. Een rit daardoor, over zo’n 30 kilometer, is gewoon schitterend. Aan weerszijden van de Highway 14A rijzen rotsen van kalksteen omhoog in tinten van grijs, roze en bruin, terwijl de ravijnvloer groen is, met ook diverse watervallen. Het is een passend afscheid van de Black Hills. Totaal contrasterend hiermee is de stenen wildernis van het Badlands National Park, een paar uur verder naar het oosten, via I-90. Dit bestaat uit ongeveer 25.000 hectare met kale, vaak bizarre, fotogenieke rotsformaties, dikwijls met kleurrijke horizontale strepen. Er loopt een weg doorheen, Highway 2430, die voortdurend trakteert op prachtige panorama’s. Bij de desbetreffende afslag van de I-90 verdient het aanbeveling om eerst even het plaatsje Wall binnen te rijden. Dit vanwege de Wall Drug Store, een complex van alle mogelijke winkels, diverse cafés, restaurants en op veel wanden historische foto’s naast regionale schilderkunst. Dagelijks komen er duizenden mensen. Weer een heel stuk verder oostelijk, voorbij het aan de Missouri (foto) gelegen Chamberlain, waar het Akata Lakota Museum gewijd is aan traditionele en moderne kunst van Indianen, bereiken we onze laatste opmerkelijke attractie van South Dakota (www.travelsd.com). Namelijk het enige Corn Palace ter wereld. Het staat middenin Mitchell en heeft buitenmuren die elk jaar opnieuw met mozaïeken van maïs (en rogge plus haver en zuring) worden gedecoreerd. Gewoonlijk gebruikt men daarvoor 275.000 kolven. Overigens is dit het derde maïspaleis ter plekke; de eerste twee werden te klein. Deel van het gebouw vormt een groot auditorium, waar niet alleen concerten plaatsvinden, maar ook basketbalwedstrijden en ambachtsmarkten.  We hebben ons er de verse corn on the cob ($1) zeer laten smaken. In Mitchell kan trouwens makkelijk een volle dag worden doorgebracht, vanwege andere bezienswaardigheden, zoals het Dakota Discovery Museum – waarvan de naam ons doet beseffen dat we eigenlijk heel South Dakota hebben ervaren als én een discovery én een museum.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

VINOSTALGIE (4)

. Een tijdloos beeld; de plek waar de Nahe in de Rijn stroomt, bij het toen kleine Bingen.
Op de ingekleurde ansichtkaart zijn aan de overkant ook duidelijk de wijnterrassen te zien
van de – daar destijds nog niet bebouwde – Rheingau.

. Het is een bijzonder wijnvrouw die deze maand haar favoriete wijn- spijscombinatie onthult, Joke Holster.  Die na het VWO eerst Frans en Nederlands ging studeren om lerares in die talen te worden aan een middelbare school. Dat heeft ze ook acht jaar gedaan, in Bussum. ‘Heel leuk werk, maar de school moest echter fuseren en ik zou er als “jong broekie” als eerste uitvliegen. Dat was de aanleiding om te denken: wil ik dit mijn hele leven?’ Het was voor Joke wel duidelijk dat de Franse taal altijd een belangrijke rol in haar leven moest blijven spelen. En zo vond ze bij wijnimporteur  LFE in Maartensdijk een baan als directiesecretaresse. Dit was eind jaren ‘80. Omdat LFE toen werd overgenomen door de Franse groep Castel Frères, kwam  haar Frans goed van pas. ‘Het gedoe’ rond  wijn zelf vond ze echter veel interessanter dan het secretaressewerk – en de directie stelde haar in staat om die wens te realiseren. Eerste werd ze inkoopassistente en daarna inkoopster. ‘Fantastisch vond ik het; het wijnvirus heeft me toen te pakken gekregen’.  Vervolgens stapte ze over naar Sopexa. Om bij dit promotiebureau voor Franse wijnen group productmanager wijnen te worden, ‘waar ik veel marketingervaring opdeed’. Daarna is Joke  bij Pernod Ricard terecht gekomen, eerst om te werken voor grote gedistilleerdmerken, vervolgens om wereldwijd export te doen. Plus en passant de opleiding voor vinoloog. Daarna vertrok ze naar Wine Excel van Baarsma en was een tijd verantwoordelijk voor de bulkinkopen. Tegenwoordig werkt ze  bij de Koninklijke Distilleerderij Dirkzwager als group manager marketing en inkoop wijnen,  ‘heel gevarieerd en uitdagend’. Tot deze organisatie behoren o.a. Intercaves, Vos & Partners en Mitra, ‘het is ook een groep met prachtige wijnhuizen’. Haar culinaire combinatie beschrijft Joke zelf als volgt.   Ik heb een vreselijke hekel aan allerlei blabla gerechten. Je ziet dat veel chefs veel te veel smaken op je bord toveren. Onmogelijk om daar een goede wijn-spijs combinatie bij te maken. Een verfijnde keuken met respect voor een product trekt mij veel meer. We moeten wijn overigens geen hoofdrol toekennen als we lekker willen eten. Toch moet ik bekennen dat een van mijn favoriete hobby’s is: welke kazen maken een mooie combinatie bij één wijn, een leuke bezigheid. Wat mijn favoriete culinaire combinatie is? Lustau Manzanilla met nieuwe haring (zonder uitjes!). Of een côte à l’os van de grill met een prachtige Cornas van Jean Luc Colombo. Ik ben  een echte klassieke werelddrinker. Frankrijk en Italië hebben mijn grote voorkeur. Wij vertegenwoordigen de mooiste huizen in beide landen, dus elke dag keuze genoeg. Een herinnering die ik nooit vergeet, was aan tafel met baron Patrick de Ladoucette, die bij een mooie foie gras en een wat rijpere Baron de L schonk. Goddelijk. Deze Pouilly-Fumé kan zo mooi ouderen… top! Maar ik loop ook niet weg voor de ‘gewone’ Ladoucette Pouilly-Fumé, hoor.

 EINDELIJK
Toen hij zesenveertig
was wist hij eindelijk
wat hij wilde worden.

Zevenenveertig.

 Uit de bij Novella verschenen bundel Goedgemutst van de Haarlemse puntdichter en podiumpresentator Jan J. Pieterse. De uitgave kost €10.

. Exact dertig jaar geleden bezocht ik voor het eerst Mas de Daumas Gassac, bij Aniane, in het hart van de Languedoc. Dit domein en zijn wijnen waren toen nog nauwelijks bekend, maar zijn sindsdien  omhoog geschoten naar sterstatus. Dit vooral dankzij de bijzondere bodem waarop de druiven groeien. Een bodem die zo bijzonder is – hij lijkt veel op die van de Côte d’Or in Bourgogne – dat een geologie-professor uit Bordeaux er een studie aan heeft gewijd (Un vignoble de qualité dans le Languedoc). Een andere geleerde uit Bordeaux, gespecialiseerd in oenologie, werd door eigenaar  Aimé Guibert om advies gevraagd wat betreft die de te planten druivenrassen. Vooral vanwege een warmere klimaat in de Bourgogne stelde deze een mix voor van cabernet sauvignon met ander variëteiten. Zo heeft de rode Mas de Daumas vandaag de dag als basis 80 procent  cabernet sauvignon, aangevuld  door cabernet franc, dolcetto, nebbiolo, merlot, tannat en een beetje Bourgondische pinot noir.  Het is een van de meest exotische blends ter wereld – wel resulterend in een prachtige, complexe wijn die bovendien lang kan rijpen. Naast de wijnen van  Mas de Daumas Gassac (nu 48 hectare), produceert de familie Guibert al heel lang wijnen van akkers elders die of in eigen bezit zijn of in pacht (samen 250 hectare).  Wijnen ook beduidend minder kosten dan de op €30 à €32 geprijsde ‘Grand Vin’. Met als beste, lekkerste, de Pont de Gassac 2011, deels in gebruikte vaten gerijpt en vervaardigd van cabernet sauvignon, merlot en wat syrah. Zijn kleur is donkerrood, zijn smaak heel levendig en fruitrijk (bessen, zwarte vruchten). Uitstekend gewoon. Flesprijs €12,95, per zes €10,95. Aimé’s zoon Samuel (foto boven) – die al twaalf jaar de wijnmaker is – schonk ook de Mas de Daumas Rosé Frizzante, een parelend product bereid uit alleen cabernet sauvignon. Vief, licht bubbelend, vrij licht  en royaal voorzien van fris rood fruit. Kortom, een feestje in het glas. Kost €17,50 per fles. De importeur is www.okhuysen.nl of zie de banner.

Yab Yum, zo schrijft de grote etikettenverzamelaar Bert Wentzel, was de bekendste sexclub van Nederland, gevestigd in Amsterdam in een prachtig 17e-eeuws grachtenpand aan de Singel. Theo Heuft, de oprichter en eigenaar van de club, was verzot op Champagne en het is dan ook geen wonder dat hij er Champagne liet schenken met eigen etiketten. In 1999 heeft hij de club verkocht en in 2007 werd Yab Yum door de gemeente Amsterdam gesloten vanwege bepaalde belangenverstrengelingen.

*

Disclaimer. Alle afgebeelde foto’s op deze website zijn afkomstig van de auteur zelf of werden rechtenvrij c.q. met toestemming verkregen van wijnproducenten, wijnorganisaties, wijnhandelaren, promotiebureaus, streek- en landenorganisaties, toeristenbureaus en andere betrokkenen.